پایش های روتین برای پیشگیری و درمان زودرس سرطان در ایران

• دسته بندی: دانستنی های پزشکی/

---

در بدن دو نوع سلول رشد می کند. سلول های سالم و طبیعی و سلول های بیمار و غیر طبیعی ، به رشد این سلول های ناسالم و غیرطبیعی بدن سرطان گفته می شود. گسترش پیدا کردن این سلول های غیر طبیعی باعث ایجاد تومور می شود که تومور دو نوع است تومور خوش خیم و تومور بدخیم.

سرطان در ایران

آنچه در این مقاله می‌خوانیم:

1. سرطان چیست؟
2. چگونه سرطان پدید می آید؟
3. راه های پیگیری از ابتلا به سرطان
4. راه های درمان سرطان
5. سخن پایانی  

1. سرطان چیست؟

سرطان نوعی بیماری است که در آن، برخی از سلول های بدن بدون توقف شروع به تقسیم شدن می کنند و به بافت های اطراف گسترش می یابند. سرطان می تواند از هر جای بدن انسان شروع شود که از تریلیون ها سلول ساخته شده است. در حالت نرمال، سلول های بدن رشد می کنند و تقسیم می شوند تا سلول های جدیدی را تشکیل دهند که بدن به آنها نیازمند است. هنگامی که سلول ها پیر می شوند یا آسیب می بینند، آنها می میرند و سلول های جدید جای آنها را می گیرند. هنگامی که سرطان بروز می کند، این روند در هم می شکند و سلول های پیر و آسیب دیده، در حالی که باید بمیرند، زنده می مانند. این سلول های اضافی می توانند بدون توقف تقسیم شوند و ممکن است منجر به تشکیل تومورها شوند.

بسیاری از سرطان ها تومورهای جامد را تشکیل می دهند که توده ای از بافت هستند. سرطان خون، مانند لوسمی ها، تومورهای جامد ایجاد نمی کنند. تومورهای سرطانی بدخیم هستند، به این معنی که می توانند به بافت های مجاور گسترش یافته یا حمله کنند. علاوه بر این، برخی از سلول های سرطانی می توانند از طریق خون یا سیستم لنفاوی به نقاط دوردست بدن سفر کرده و تومورهای جدیدی را به دور از تومور اصلی تشکیل دهند.

برخلاف تومورهای بدخیم، تومورهای خوش خیم به بافت های مجاور گسترش نمی یابند. با این حال، تومورهای خوش خیم در برخی موارد ممکن است بسیار بزرگ باشند و اگر برداشته شوند، معمولاً دوباره رشد نخواهند کرد. در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است دوباره رشد کنند. 

2. چگونه سرطان پدید می آید؟

سرطان یک بیماری ژنتیکی است، یعنی ناشی از تغییر ژن هایی است که عملکرد سلول ها، به خصوص نحوه رشد و تقسیم آنها را کنترل می نمایند. تغییرات ژنتیکی که باعث سرطان می شوند، ممکن است از والدین به ما به ارث رسیده باشند. همچنین ممکن است در طول زندگی فرد، نتیجه خطاهایی باشد که منجر به تقسیم سلولی شده یا به علت آسیب دیدن DNA در اثر مواجهه با برخی عوامل محیطی باشد. عوامل محیطی که ممکن است منجر به سرطان شوند، شامل مواردی مانند مواد شیمیایی موجود در تنباکو و یا اشعه های ماوراء بنفش خورشید می شود.

سرطان هر فرد ترکیب خاصی از تغییرات ژنتیکی است. با رشد سرطان، تغییرات دیگری نیز رخ خواهند داد. حتی در یک تومور مشابه، سلول های مختلف ممکن است تغییرات ژنتیکی متفاوتی داشته باشند. به طور کلی، سلول های سرطانی در مقایسه با سلول های طبیعی، تغییرات ژنتیکی بیشتری مانند جهش در DNA دارند. برخی از این تغییرات ممکن است نتیجه سرطان باشند، نه علت سرطان.

3. راه های پیگیری از ابتلا به سرطان

۱) از تنباکو یا سیگار استفاده نکنید

استفاده از هر نوع دخانیات شما را در مسیر برخورد با سرطان قرار می دهد. سیگار کشیدن با انواع مختلف سرطان از جمله سرطان ریه، دهان، گلو، حنجره، پانکراس، مثانه، دهانه رحم و کلیه مرتبط است. جویدن تنباکو با سرطان حفره دهان و پانکراس مرتبط است. حتی اگر از تنباکو استفاده نمی کنید، قرار گرفتن در معرض دود سیگار ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد.

اجتناب از تنباکو (یا تصمیم به قطع مصرف آن) بخش مهمی از پیشگیری از سرطان است. اگر برای ترک دخانیات به کمک نیاز دارید، از پزشک خود در مورد محصولات ترک سیگار و سایر راهکارهای ترک سیگار بپرسید.

۲) رژیم غذایی سالم داشته باشید

اگرچه انتخاب سالم در فروشگاه مواد غذایی و هنگام غذا نمی تواند پیشگیری از سرطان را تضمین کند، اما ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. این دستورالعمل ها را در نظر بگیرید:

1) میوه و سبزیجات فراوان بخورید. رژیم غذایی خود را بر پایه میوه ها، سبزیجات و سایر مواد غذایی از منابع گیاهی مانند غلات کامل و لوبیاها قرار دهید. محدوده سالم وزن خود را حفظ کنید.

با انتخاب کمتر غذاهای پرکالری، از جمله قندهای تصفیه شده و چربی از منابع حیوانی، سبک تر و لاغرتر بخورید.

2) مصرف الکل را محدود کنید. خطر ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان سینه، روده بزرگ، ریه، کلیه و کبد، با مقدار الکلی که می نوشید و مدت زمانی که مصرف می کنید افزایش می یابد.

3) مصرف گوشت های فرآوری شده را محدود کنید. گزارشی از آژانس بین المللی تحقیقات سرطان، آژانس سرطان سازمان جهانی بهداشت، به این نتیجه رسید که مصرف مقادیر زیاد گوشت فرآوری شده می تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان را کمی افزایش دهد.

علاوه بر این، زنانی که رژیم مدیترانه‌ای همراه با روغن زیتون بکر و مغزیجات مصرف می‌کنند ممکن است خطر ابتلا به سرطان سینه را کاهش دهند. رژیم غذایی مدیترانه ای بیشتر بر روی غذاهای گیاهی مانند میوه ها و سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و مغزیجات تمرکز دارد. افرادی که از رژیم مدیترانه ای پیروی می کنند، چربی های سالم مانند روغن زیتون را به جای روغن و ماهی به جای گوشت قرمز انتخاب می کنند.

۳) وزن سالم خود را حفظ کنید و از نظر جسمی فعال باشید

حفظ وزن مناسب ممکن است خطر ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان سینه، پروستات، ریه، روده بزرگ و کلیه را کاهش دهد.

فعالیت بدنی نیز مهم است. علاوه بر کمک به کنترل وزن، فعالیت بدنی به تنهایی ممکن است خطر ابتلا به سرطان سینه و سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

بزرگسالانی که در هر میزان فعالیت بدنی شرکت می کنند، برخی از مزایای سلامتی را به دست می آورند. اما برای مزایای سلامتی قابل توجه، سعی کنید حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته فعالیت هوازی متوسط ​​یا ۷۵ دقیقه در هفته فعالیت هوازی شدید داشته باشید. همچنین می توانید ترکیبی از فعالیت های متوسط ​​و شدید انجام دهید. به عنوان یک هدف کلی، حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی را در برنامه روزانه خود بگنجانید و اگر می توانید بیشتر انجام دهید نیز بهتر است.

۴) از پوست خود در برابر نور خورشید محافظت کنید

سرطان پوست یکی از شایع‌ترین انواع سرطان و یکی از قابل پیشگیری‌ترین سرطان‌ها است. نکات زیر را در نظر داشته باشید:

1) از آفتاب ظهر دوری کنید. از ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر که پرتوهای خورشید قوی ترین هستند، از نور خورشید دوری کنید. در سایه بمانید. وقتی بیرون از منزل هستید، تا حد امکان در سایه بمانید. عینک آفتابی و کلاه لبه پهن نیز کمک کننده است. مناطق در معرض دید را بپوشانید.

2) لباس های مناسب بپوشید که تا حد امکان پوست شما را بپوشاند. رنگ‌های روشن یا تیره را انتخاب کنید که بیشتر از رنگ‌های پاستلی یا پنبه‌های سفید شده، تابش فرابنفش را منعکس می‌کنند.

3) در مصرف کرم ضد آفتاب کوتاهی نکنید. حتی در روزهای ابری از کرم ضد آفتاب با طیف وسیع با SPF حداقل ۳۰ استفاده کنید. کرم ضد آفتاب را به مقدار مناسب بمالید و هر دو ساعت یکبار - یا بیشتر اگر در حال شنا هستید یا عرق می کنید، دوباره استفاده کنید.

4) از برنزه کردن و لامپ های آفتابی خودداری کنید. اینها به اندازه نور طبیعی خورشید مضر هستند.

۵) واکسن بزنید

پیشگیری از سرطان شامل محافظت در برابر برخی عفونت های ویروسی است. با پزشک خود در مورد واکسیناسیون علیه انواع سرطان صحبت کنید.به طور کلی واکسن های زیر در برابر ابتلا به سرطان از سما محافظت میکند:

1) هپاتیت B: هپاتیت B می تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. واکسن هپاتیت B برای برخی از بزرگسالان در معرض خطر توصیه می شود - مانند بزرگسالانی که از نظر جنسی فعال هستند اما در یک رابطه متقابل تک همسری نیستند، افراد مبتلا به عفونت های مقاربتی، افرادی که از داروهای داخل وریدی استفاده می کنند، مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند و کارکنان مراقبت های بهداشتی یا کارکنان ایمنی عمومی که ممکن است در معرض خون یا مایعات بدن آلوده باشند.

2) ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): HPV یک ویروس مقاربتی است که می تواند منجر به سرطان دهانه رحم و سایر سرطان های دستگاه تناسلی و همچنین سرطان سلول سنگفرشی سر و گردن رحم شود. واکسن HPV برای دختران و پسران ۱۱ و ۱۲ ساله توصیه می شود. سازمان غذا و داروی ایالات متحده اخیراً استفاده از واکسن Gardasil 9 را برای مردان و زنان ۹ تا ۴۵ سال تأیید کرده است.

۶) از رفتارهای پرخطر خودداری کنید

یکی دیگر از تاکتیک های موثر پیشگیری از سرطان، اجتناب از رفتارهای پرخطری است که می تواند منجر به عفونت هایی شود که به نوبه خود ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. مثلا:

1) رابطه جنسی ایمن داشته باشید: تعداد شرکای جنسی خود را محدود کنید و هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید. هر چه شرکای جنسی بیشتری در طول زندگی خود داشته باشید، احتمال ابتلا به عفونت های مقاربتی مانند HIV یا HPV بیشتر می شود. افرادی که HIV یا ایدز دارند بیشتر در معرض خطر سرطان مقعد، کبد و ریه هستند. HPV اغلب با سرطان دهانه رحم مرتبط است، اما ممکن است خطر ابتلا به سرطان مقعد، آلت تناسلی، گلو، فرج و واژن را نیز افزایش دهد.

2) سوزن مشترک نکنید استفاده: از سوزن های مشترک با افرادی که از داروهای داخل وریدی استفاده می کنند می تواند منجر به HIV و همچنین هپاتیت B و هپاتیت C شود که می تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. اگر در مورد سوء مصرف مواد مخدر یا اعتیاد نگران هستید، به دنبال کمک از کادر پزشکی باشید.

۷) مراقبت های پزشکی منظم دریافت کنید

خودآزمایی منظم و غربالگری انواع مختلف سرطان مانند سرطان پوست، روده بزرگ، دهانه رحم و سینه می تواند شانس شما را برای کشف زودهنگام سرطان، زمانی که درمان به احتمال زیاد موفقیت آمیز است، افزایش دهد. از پزشک خود در مورد بهترین برنامه غربالگری سرطان برای خود سوال کنید.  انجام آزمایشات غربالگری به طور منظم ممکن است سرطان سینه، دهانه رحم و کولون (کولون) را زود هنگام پیدا کند، زمانی که درمان احتمالاً بهترین نتیجه را دارد. غربالگری سرطان ریه برای برخی از افراد در معرض خطر توصیه می شود.

4. راه های درمان سرطان

راه های بسیاری در معالجه و تشخیص سرطان وجود دارد. گزینه های درمانی شما به عوامل مختلفی مانند نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و ترجیحات شما بستگی دارد. شما و پزشک مربوطه با هم می توانید از مزایا و خطرات ناشی از هر درمان سرطان برای اینکه کدام یک از روش ها برای شما بهتر و مفید تر است، استفاده کنید در این قسمت به توضیح روش های درمان و جزئیات آن می پردازیم تا دید شما را به دنیای سرطان باز کنیم. سرطان و راه های درمان آن را برای شما بشکافیم تا با دانایی و اطلاعات بیشتر از این بیماری در مقابله و مواجه با آن از اطلاعات کافی برخوردار باشید. با وجود این بیماری زندگی برایتان شیرین و لذت بخش باشد.

1) جراحی و درمان سرطان

جراحی یکی از قدیمی ترین راه های درمان سرطان می باشد و امروزه هم برای درمان بسیاری از سرطان ها موثر است. هدف از عمل جراحی از بین بردن سرطان یا قسمت های بیشتر سرطان می باشد. این روش به حذف تومور سرطانی می انجامد. با این حال، تضمینی برای اینکه سلول های سرطانی به بافت های اساسی نفوذ نکرده باشند و از بین بردن آن ها غیر ممکن باشد وجود ندارد.

2) شیمی درمانی

روش دیگری که در درمان سرطان کاربرد دارد، شیمی درمانی است. داروهای شیمی درمانی با جلوگیری از تقسیم سلول های سرطانی، سرطان را درمان می کند. بدن سالم دائما از طریق تقسیم و رشد سلول ها را جایگزین می کند اما با بروز سرطان سلول ها به طورغیر قابل کنترل تولید مثل می کنند. داروهای شیمی درمانی در تقسیم و تولید مثل سلول های سرطانی تداخل ایجاد می کنند. یک دارو به تنهایی یا ترکیبی از داروها می توانند این کار را انجام دهند. داروهای شیمی درمانی می توانند منبع تغذیه سلول های سرطانی را مورد حمله قرار دهند تا مواد غذایی لازم برای رشد سلول های سرطانی به آن ها نرسد. سیستم تقسیم سلولی سرطان را با مشکل مواجه می کند و از رشد آن ها جلوگیری می نماید. سلول سرطانی را به خودکشی ترغیب می کند که در اصلاح پزشکی به آن آپوپتوز می گویند.

3) پرتو درمانی یا رادیوتراپی

در پرتو درمانی از پرتو های پر قدرت مانند اشعه X یا پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند. پرتو درمانی به 3 دسته تقسم می شود:

1. رادیوتراپی خارجی
2. رادیوتراپی سیستمیک
3. رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی)

پرتو درمانی به DNA سلول های سرطانی و ناحیه مورد هدف آسیب وارد می کند و از تقسیم و رشد سلول های سرطانی جلوگیری می شود. اگر چه در این روش به سلول های سالم آسیب وارد می شود ولی اکثر سلول ها سالم بهبودی خود را بدست می آورند. هدف از این درمان حداکثر آسیب به سلول های سرطانی و حداقل آسیب به بافت های سالم است.

4) ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی بعد از جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی جز درمان های تاثیرگذار محسوب می شود. در این درمان از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان به کار گرفته می شود. سرطان می تواند بدون بررسی در بدن شما زنده بماند زیرا سیستم ایمنی بدن شما را به عنون یک متجاوز تشخیص نمی دهد. سیستم ایمونوتراپی می تواند به سیستم ایمنی بدن شما کمک کند تا سرطان را ببیند و بعد آن را مورد حمله قرار دهد.

5) هورمون درمانی

برخی از سرطان ها مانند سرطان سینه توسط هورمون های بدن شما تقویت می شوند. از بین بردن هورمون ها از بدن یا مسدود کردن اثرات آنها ممکن است که سلول های سرطانی از رشد خود دست بر دارند. هورمون درمانی بیشتر زمانی انجام می شود که سلول های سرطانی دارای گیرنده های هورمونی از جمله استروژنی و پروژسترونی باشند. به معنایی دیگر این درمان در افرادی که در تومور آن ها گیرنده های استروژن و پروژسترون مثبت باشد، اثر بهتری دارد. اما در مواردی دیگر در بانوانی که بعد از یائسگی مبتلا به سرطان سینه می شوند، صرف نظر از اینکه این گیرنده ها را دارند یا خیر، این نوع درمان انجام می شود. همچنین این نکته قابل توجه می باشد که هورمون درمانی برای جلوگیری از کاهش شکستگی در زنان یائسه موثر می باشد.

5. سخن پایانی

سرطان یکی از انواع بیماری های شایع در سرتاسر جهان می باشد که سالانه افراد زیادی را درگیر خود می نماید. با توجه به اینکه سلول های سرطانی در کدام نقطه از بدن آغاز شوند، انواع مختلفی از سرطان را خواهیم داشت که هر کدام به تناسب وضعیت، روش درمانی مختص خود را دارند. البته گاهی ممکن است جهت جلوگیری از پیشرفت بیماری، مجبور به بکارگیری همزمان چندین روش درمان باشیم. اما قبل از هر چیزی، آنچه مهم است، تشخیص به موقع این بیماری می باشد که از روشهایی مانند تست های آزمایشگاهی، عکس برداری، نمونه برداری، آندوسکوپی و ... صورت می پذیرد.