اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز: عمق آسیب‌های جبران‌ناپذیر نوروبیولوژیک

• دسته بندی: دانستنی های پزشکی/ اخبار/

اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز یک واقعیت تایید شده در علوم اعصاب است. مصرف ماری جوآنا، به‌ویژه در دوران سنین رشد، با ورود ماده فعال تتراهیدروکانابینول (THC) به سیستم عصبی، به طور مستقیم ارتباطات سیناپسی و مناطق حیاتی مانند هیپوکامپ و قشر جلوی مغز را مختل می‌سازد.  شواهد علمی حاکی از آن است که این اختلالات تنها شامل سرخوشی موقت نیستند؛ بلکه کاهش قابل توجه در بهره هوشی، زوال حافظه و افزایش خطر اختلالات شدید روانی مانند اسکیزوفرنی از عواقب بلندمدت هستند. در این مقاله از مجله دکتر روغنی، به بررسی این آسیب‌ها را بررسی خواهیم پرداخت. اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز فراتر از علائم لحظه‌ای است.

اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز: عمق آسیب‌های جبران‌ناپذیر نوروبیولوژیک

ماری جوآنا سیستم فرماندهی مغز را چگونه فریب می‌دهد؟

مغز انسان دارای یک سیستم پیچیده داخلی به نام سیستم اندوکانابینوئید (ECS) است. این سیستم وظیفه تنظیم حیاتی‌ترین عملکردهای عصبی، از جمله حافظه، خلق‌وخو، درد و اشتها را بر عهده دارد. اختلال در این سیستم، بنیان تمامی مشکلات ناشی از مصرف ماری جوآنا است.

شباهت شیمیایی

ترکیب اصلی روان‌گردان در ماری جوآنا، تتراهیدروکانابینول یا THC است. THC یک مهاجم شیمیایی است. ساختار مولکولی این ماده شباهت زیادی به یکی از مهم‌ترین اندوکانابینوئیدهای طبیعی بدن، یعنی آناندامید دارد. آناندامید یک انتقال‌دهنده عصبی است. وظیفه آناندامید، ارسال پیام‌های تنظیم‌کننده برای حفظ تعادل در پیام‌رسانی عصبی است. با مصرف ماری جوآنا، THC به سرعت وارد جریان خون می‌شود. سپس به دلیل شباهت ساختاری، جایگزین آناندامید در مسیرهای عصبی می‌شود.   

پیوند با گیرنده‌های CB1 و اختلال عملکرد

THC پس از رسیدن به مغز، به گیرنده‌های مولکولی به نام کانابینوئید (CB1) متصل می‌گردد. این گیرنده‌ها به طور ویژه در نواحی متمرکز هستند که کنترل‌کننده عملکردهای سطح بالا هستند. این نواحی شامل هیپوکامپ، قشر مخ و مخچه است. پیوند THC با گیرنده‌های CB1 موجب می‌شود این ماده تسلط کاملی بر بخش‌های لذت، تفکر، تمرکز، هماهنگی و ادراک از زمان و مکان پیدا کند. این عمل، فرآیند طبیعی پیام‌رسانی عصبی را مختل نموده و موجب ظاهر شدن علائم حاد روان‌گردانی می‌شود.   

علائم حاد ناشی از اختلال سیناپسی

علائم حاد مصرف ماری جوآنا اغلب بین نیم ساعت تا یک ساعت پس از استفاده ظاهر می‌شوند. این علائم بازتابی از اختلال موقت اما شدید در عملکرد سیستم اندوکانابینوئید هستند.   

• افزایش ضربان قلب

• سردرگمی و خستگی

• خنده و هیجان تکانشی

• پارانویا یا بدبینی خفیف

• عدم تشخیص درست فاصله

• ضعف در به خاطرآوردن مسائل

• حس سرخوشی عمیق و ناگهانی

اختلالات موقت شناختی و حرکتی نشان می‌دهند که THC چگونه به طور مستقیم بر مراکز هماهنگی و حافظه اثر می‌گذارد.

شواهد رادیولوژیک اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز

آسیب‌های ماری جوآنا به مغز، تنها محدود به عملکرد لحظه‌ای نخواهد بود. مطالعات تصویربرداری عصبی (مانند MRI) تغییرات فیزیکی و ساختاری در مغز افراد مصرف‌کننده مزمن را تایید کرده‌اند. این تغییرات به ویژه در مناطقی مشاهده می‌شود که گیرنده‌های CB1 در آن‌ها تراکم بالایی دارند.

هیپوکامپ

هیپوکامپ ناحیه‌ای در مغز است که جهن شکل‌گیری حافظه کوتاه‌مدت و فرآیندهای یادگیری ضروری است. این ناحیه به دلیل تراکم بالای گیرنده‌های کانابینوئیدی، به شدت تحت تاثیر مصرف طولانی‌مدت THC قرار می‌گیرد. مصرف دائمی ماری جوآنا می‌تواند منجر به پدیده آتروفی یا کاهش حجم مغز در نواحی خاص شود. مطابق تحقیقات، در مصرف‌کنندگان مزمن، کاهش حجم مغز در آمیگدالا و هیپوکامپوس مشاهده شده است.   

• بر اساس مطالعات، کاهش 7 درصدی در هیپوکامپوس گزارش شده است.   

• کاهش حجم 12 درصدی در آمیگدالا نیز مشاهده شده است.   

•  هیپوکامپ برای یادگیری و تثبیت حافظه ضروری است.   

• آمیگدالا مسئول پردازش ترس و تنظیم احساسات است. 

• مصرف دائمی منجر به کاهش حجم مغز می‌شود.

کاهش حجم در این مناطق به طور مستقیم با اختلال در کنترل احساسات و زوال حافظه ارتباط دارد. اگرچه برخی ادعا می‌کنند که کوچک شدن این بخش‌ها ممکن است پیش از مصرف نیز وجود داشته باشد (وابسته به استرس و تغذیه)، اما مصرف طولانی‌مدت و زیاد، عوارض جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.   

آسیب در نوجوانان

مغز نوجوانان در یک دوره حساس توسعه قرار دارد؛ به این معنی که هنوز در حال بلوغ و سیم‌کشی مجدد است (فرآیند پیرایش عصبی). در این راستا، مغز نوجوانان در برابر اثرات هرگونه ماده روان‌گردان به شدت آسیب‌پذیر است. مطالعات جدیدتری نشان داده‌اند که آسیب‌های ماری جوآنا در این سنین ننها به شکل کاهش حجم نیست.   

تغییرات ساختاری می‌تواند به صورت زیر باشد:

• مصرف محدود در نوجوانی نیز می‌تواند تغییرات مخربی ایجاد کند.   

• اسکن‌های مغزی نشان‌دهنده افزایش غیرطبیعی حجم قشر خاکستری در آمیگدال و هیپوکامپ برخی نوجوانان است که فقط چند بار ماری جوآنا مصرف کرده‌اند.   

• این یافته‌ها با مطالعاتی که کاهش حجم را نشان می‌دهند در تضاد است.   

• این افزایش حجم غیرعادی با افزایش خطر اضطراب و نگرانی و کاهش توانایی در تفکر و حافظه مرتبط است.   

این داده‌ها حاکی از آن است که ماری جوآنا، به جای تخریب صرف، در فرآیند طبیعی سازماندهی و رشد مغز تداخل ایجاد می‌کند. این تداخل در مسیرهای ارتباطی، حتی در مقادیر کم، می‌تواند تغییرات ساختاری بنیادینی را در مغز در حال تکامل رقم بزند.

• هیپوکامپ مرکز اصلی حافظه و یادگیری

همانطور که گفته شد، هیپوکامپ محلی است که نورون‌های جدید تولید می‌شوند و فرآیند نوروجنسیس (تولید نورون‌های جدید) در آن حیاتی است. اختلال در عملکرد هیپوکامپ منجر به مشکلاتی در حفظ اطلاعات جدید و مرور خاطرات می‌شود. این آسیب‌دیدگی ساختاری ریشه اصلی زوال شناختی است که در مصرف‌کنندگان مزمن دیده می‌شود.   

کاهش IQ بحران رشد عصبی

شاید جدی‌ترین عارضه بلندمدت مصرف ماری جوآنا، تأثیر آن بر توانایی‌های شناختی و بهره هوشی (IQ) باشد. این آسیب در صورتی که مصرف در دوران حساس نوجوانی آغاز شود، تقریباً دائمی و غیرقابل بازگشت است. برای خرید ممورال كپسول کلیک کنید.

آسیب‌پذیری بحرانی دوران نوجوانی

دوران نوجوانی مرحله‌ای حیاتی برای بلوغ کامل قشر جلوی مغز است. قشر جلوی مغز (PFC) مسئول عملکردهای اجرایی است. عملکردهای اجرایی شامل تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و مهار رفتارهای تکانشی است. مغز در این دوره در حال سازماندهی و تقویت ارتباطات سیناپسی است.

THC در این دوره، روند رشد طبیعی را مختل می‌نماید. تأثیر ماری جوآنا بر توانایی‌های ذهنی عمدتا به سنین نوجوانی محدود می‌شود. به همین دلیل، افراد زیر سن 18 سال در برابر این اثرات آسیب‌پذیرترین گروه هستند.   

افت دائمی بهره هوشی (IQ)

مطالعات گسترده‌ای در نیوزیلند، اثرات طولانی‌مدت مصرف ماری جوآنا را بر روی داوطلبان به مدت چند دهه بررسی کردند. نتایج این پژوهش‌ها تأییدکننده آسیبی پایدار بر توان ذهنی است.   

• نوجوانانی که به طور منظم مصرف داشتند، با افت توان ذهنی در بزرگسالی مواجه شدند.   

• میانگین افت بهره هوشی (IQ) در سن 38 سالگی، هشت نمره بود.

• این الگو در افرادی که مصرف را تنها در بزرگسالی آغاز کرده بودند، مشاهده نشد.

• این افت قابل توجه است، زیرا حتی هشت نمره تحلیل رفتن بهره هوشی می‌تواند تبعات مخربی در چشم‌انداز شغلی، موفقیت حرفه‌ای و سطح درآمد فرد داشته باشد.

• این افت، حتی پس از ترک مصرف در بزرگسالی، برگشت‌ناپذیر باقی می‌ماند.   

این شواهد نشان می‌دهند که THC در نوجوانی نه تنها به عملکرد لحظه‌ای، بلکه به ذخیره شناختی بلندمدت مغز ضربه می‌زند. این ماده رشد نورون‌ها و شبکه‌های عصبی را در یک دوره حساس متوقف می‌کند.

اختلال در عملکردهای اجرایی

آسیب به قشر پیش‌پیشانی و هیپوکامپ به طور مستقیم بر توانایی فرد برای عملکرد مؤثر در زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد. این عملکردها شامل توانایی‌های مورد نیاز برای انجام وظایف پیچیده و مدیریت زمان هستند.   

• کاهش شدید تمرکز

• آسیب به توانایی یادگیری جدید

• افت کیفیت در حل مسئله و برنامه‌ریزی

• اختلال در بازیابی اطلاعات و کندی حافظه

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله مهم‌ترین فواید مکمل فسفاتیدیل سرین؛ کلید تقویت حافظه و عملکرد مغز را نیز مطالعه نمایید.

ارتباط مستقیم ماری جوآنا و اسکیزوفرنی

یکی از خطرناک‌ترین عوارض جانبی ماری جوآنا، پتانسیل بالای آن برای ایجاد یا تسریع اختلالات روانی شدید خواهد بود. ارتباط تنگاتنگی بین سوءمصرف ماری جوآنا و اختلالات روانی وجود دارد.   

افزایش شدید خطر سایکوزیس

روان‌پریشی یا سایکوسیس یک حالت روان‌پزشکی خطرناک است. در این وضعیت، فرد توانایی تشخیص واقعیت از خیال را از دست می‌دهد. این حالت با علائمی مانند توهم یا هذیان همراه است. از آنجا که THC یک داروی تجزیه‌کننده است، می‌تواند باعث ایجاد توهم یا تصاویر غیر واقعی در مغز شود.   

• مصرف ماری جوآنا می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی داشته باشد، از جمله ایجاد روان‌پریشی.   

• مصرف مزمن و طولانی‌مدت ریسک روان‌پریشی را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.   

• نوجوانانی که ماری جوآنا مصرف می‌کنند، در راستای عدم بلوغ کامل مغزی، در معرض خطر بیشتری برای تجربه روان‌پریشی قرار دارند.   

ارتباط با اسکیزوفرنی (جدی‌ترین خطر)

اسکیزوفرنی یک اختلال روانی مزمن است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. شواهد علمی نشان می‌دهند که مصرف مکرر ماری جوآنا، به‌ویژه در دوران نوجوانی، به عنوان یک عامل محیطی قوی می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.   

• مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکرر ماری جوآنا خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش می‌دهد.   

• این خطر در مقایسه با افرادی که هرگز مصرف نکرده‌اند، می‌تواند تا شش برابر افزایش یابد.   

• نکته هشداردهنده این است که حتی مصرف گهگاه این ماده نیز می‌تواند به اندازه مصرف روزانه خطرناک باشد.   

• بالا رفتن نرخ بستری شدن در بیمارستان‌های روانی در میان مصرف‌کنندگان ماری جوآنا گزارش شده است.   

نقش عوامل ژنتیکی

اسکیزوفرنی علاوه بر فاکتورهای ژنتیکی، ممکن است با مصرف برخی مواد روان‌گردان نظیر حشیش فعال شود. این بدان معناست که در صورتی که فردی از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به روان‌پریشی باشد، THC می‌تواند به عنوان یک محرک عمل نموده و ژنتیک نهفته اسکیزوفرنی را به مرحله بروز برساند. آسیب‌پذیری موجود در برابر روان‌پریشی یکی از عوامل خطری است که فرد را پس از مصرف ماری جوآنا بیشتر در معرض این عارضه قرار می‌دهد.   

سخن پایانی

اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز نیاز به بررسی تخصصی نیاز دارد. این ماده، به هیچ وجه یک انتخاب بی‌ضرر یا کم‌خطر نیست. آسیب‌های عمیق نوروبیولوژیک و زوال شناختی در کمین مصرف کنندگان، به ویژه جوانان است. مغز انسان دارای قابلیتی شگفت‌انگیز به نام نوروپلاستیسیته است. این توانایی، امکان ترمیم و بازسازی پس از آسیب را فراهم می‌کند. اگرچه آسیب‌ها در همه افراد به یک شکل نیست، اما ترک مصرف می‌تواند شروعی برای بهبود باشد. 

عملکرد مغز پس از قطع مصرف، ظرفیت بازسازی دارد، حافظه کوتاه‌مدت پس از چند ماه ترک، بهبود می‌یابد، عملکرد شناختی در بزرگسالان می‌تواند تا حد زیادی بازیابی شود، تغییرات ساختاری مغز (مانند کاهش حجم هیپوکامپ) ممکن است تا حدی برگشت‌پذیر باشد و علائم اضطراب و افسردگی پس از ترک می‌توانند بهبود یابند. با این وجود، قابلیت ترمیم کامل به عوامل متعددی مانند سن شروع، مدت زمان و میزان مصرف بستگی دارد. اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز ممکن است در سنین پایین غیرقابل جبران باشد.

سوالات متداول 

1. آیا مصرف ماری جوآنا اعتیادآور است؟

بله. ماری جوآنا مانند هر ماده روان‌گردان دیگری، اعتیادآور است. حس سرخوشی و هیجانی که این ماده ایجاد می‌کند، به سرعت باعث وابستگی جسمی و روانی در فرد می‌شود.   

2. چگونه می‌توان تشخیص داد که فردی ماری جوآنا مصرف نموده است؟

علائم فوری مصرف شامل خنده‌های ناگهانی و غیرقابل کنترل، خونی شدن چشم‌ها و خشکی دهان، سردرگمی و عدم هماهنگی حرکتی و بدبینی و افزایش شدید اشتها است.

3. آیا آسیب‌های ناشی از اثرات مخرب ماری جوآنا بر مغز در همه یکسان است؟

خیر. شدت آسیب به طور گسترده‌ای متفاوت است. این تفاوت به دلیل تفاوت‌های فردی و آسیب‌پذیری‌های ژنتیکی است. سن شروع مصرف و طول مدت استفاده نیز از عوامل تعیین‌کننده شدت آسیب هستند.   

4. آیا ماری جوآنا باعث تخریب سلول‌های مغزی می‌شود؟

لزوما باعث تخریب مستقیم سلول‌های مغزی نمی‌شود. اما آنچه رخ می‌دهد، اختلال در فرآیند طبیعی سیم‌کشی و ارتباطات عصبی است که به زوال شناختی منجر می‌شود. 

 منبع: pmc.ncbi.nlm.nih.gov