لیکن پلان: تشخیص، علائم و گزینه‌های درمانی موثر

• دسته بندی: دانستنی های پزشکی/ اخبار/

لیکن پلان (Lichen Planus) یک بیماری التهابی نسبتاً شایع است که می‌تواند پوست، مو، ناخن‌ها و غشاهای مخاطی (مانند داخل دهان) را درگیر کند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های پوست یا مخاط حمله می‌کند. اگرچه لیکن پلان می‌تواند برای فرد مبتلا آزاردهنده و نگران‌کننده باشد، اما خوشبختانه مسری نیست و سرطانی محسوب نمی‌شود. درک صحیح این بیماری، علائم و علل آن، اولین و مهم‌ترین قدم برای مدیریت و درمان مؤثر آن است. در این مقاله دکتر روغنی، به بررسی دقیق بیماری لیکن پلان، از نشانه‌های اولیه تا پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی موجود می‌پردازیم و به تمامی سؤالات شما در این زمینه پاسخ خواهیم داد.

لیکن پلان چیست؟ راهنمای جامع علائم، علل و جدیدترین روش‌های درمان

لیکن پلان به زبان ساده: یک بیماری خود ایمنی

تصور کنید سیستم ایمنی بدن شما مانند یک ارتش دفاعی عمل می‌کند که وظیفه‌اش مبارزه با مهاجمان خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌هاست. در بیماری‌های خود ایمنی، این ارتش دچار خطا شده و به سلول‌های خودی بدن حمله می‌کند. در لیکن پلان، هدف این حمله سلول‌های پوست و غشاهای مخاطی هستند. این حمله باعث التهاب و بروز ضایعات مشخصی می‌شود که بسته به محل درگیری، ظاهر متفاوتی دارند.

اگرچه علت دقیق این واکنش خود ایمنی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما متخصصان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محرک‌های محیطی در بروز آن نقش دارند. استرس شدید، عفونت‌های ویروسی خاص (مانند هپاتیت C)، تماس با برخی مواد شیمیایی و مصرف بعضی داروها می‌توانند جرقه‌ای برای شروع یا تشدید این بیماری باشند.

علائم لیکن پلان که باید بشناسید

نشانه‌های بیماری لیکن پلان بسته به اینکه کدام قسمت از بدن را درگیر کرده باشد، بسیار متنوع است. شناخت این علائم به تشخیص زودهنگام و شروع به موقع درمان کمک شایانی می‌کند.

لیکن پلان پوستی (Cutaneous Lichen Planus)

این شایع‌ترین نوع بیماری است و معمولاً با مشخصات زیر ظاهر می‌شود:

• ضایعات برجسته و بنفش رنگ: برجستگی‌های کوچک، چندضلعی، با سطح صاف و به رنگ بنفش یا قرمز تیره که به آن‌ها "پاپول" گفته می‌شود.
• خارش شدید: یکی از بارزترین و آزاردهنده‌ترین علائم لیکن پلان پوستی، خارش شدید در محل ضایعات است.
• شبکه ویکهام (Wickham's striae): روی سطح این برجستگی‌ها ممکن است خطوط سفید و توری‌مانندی دیده شود که به آن شبکه ویکهام می‌گویند و یکی از نشانه‌های تشخیصی مهم است.
• ناحیه درگیر: این ضایعات بیشتر در نواحی مچ دست، مچ پا، کمر و ساعد دیده می‌شوند، اما می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شوند.

لیکن پلان دهانی (Oral Lichen Planus)

لیکن پلان دهانی یکی دیگر از انواع شایع است که غشای مخاطی داخل دهان را هدف قرار می‌دهد. علائم آن عبارتند از:

• ضایعات سفید و توری‌شکل: شایع‌ترین فرم آن به صورت خطوط سفید و شبکه‌ای در داخل گونه‌ها ظاهر می‌شود. این نوع معمولاً دردناک نیست.
• فرم اروزیو (Erosive): در این نوع، زخم‌های دردناک و قرمزی در دهان ایجاد می‌شود که خوردن و آشامیدن، به خصوص غذاهای تند و اسیدی را دشوار می‌کند.
• ناحیه درگیر: علاوه بر داخل گونه‌ها، لثه‌ها، زبان و کام نیز می‌توانند درگیر شوند. نظارت منظم بر لیکن پلان دهانی توسط پزشک یا دندانپزشک ضروری است، زیرا در موارد نادر، فرم اروزیو می‌تواند ریسک سرطان دهان را کمی افزایش دهد.

لیکن پلان مویی (Lichen Planopilaris)

وقتی التهاب فولیکول‌های مو را درگیر می‌کند، به آن لیکن پلان مویی یا لیکن پلانوپیلاریس گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• قرمزی و التهاب در اطراف فولیکول‌های مو: پوست سر قرمز، ملتهب و پوسته‌پوسته می‌شود.
• ریزش موی دائمی: التهاب می‌تواند فولیکول مو را تخریب کرده و باعث ریزش موی دائمی و ایجاد جای زخم (اسکار) شود. این نوع ریزش مو به "آلوپسی سیکاتریسیل" معروف است.

لیکن پلان ناخن (Nail Lichen Planus)

درگیری ناخن‌ها در حدود 10 درصد از بیماران دیده می‌شود و می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:

• نازک شدن و ایجاد شیار روی ناخن: سطح ناخن‌ها ناهموار شده و خطوط طولی روی آن‌ها ایجاد می‌شود.
• شکافتن و تخریب صفحه ناخن: در موارد شدید، ناخن ممکن است به طور کامل از بستر خود جدا شده و از بین برود.

علت به وجود آمدن لیکن پلان چیست؟

همانطور که اشاره شد، علت اصلی لیکن پلان یک واکنش خود ایمنی است، اما محرک‌هایی که این واکنش را فعال می‌کنند، هنوز به طور کامل شناخته شده نیستند. با این حال، تحقیقات چندین عامل احتمالی را شناسایی کرده‌اند:

• استرس و فشارهای روحی: بسیاری از بیماران، شروع یا تشدید بیماری خود را پس از یک دوره استرس شدید عاطفی یا جسمی گزارش می‌دهند. مدیریت استرس یکی از بخش‌های کلیدی کنترل این بیماری است.
• عفونت‌های ویروسی: ارتباط قوی بین لیکن پلان و ویروس هپاتیت C مشاهده شده است. به همین دلیل، در بیماران مبتلا، اغلب آزمایش هپاتیت C نیز درخواست می‌شود.
• داروها: برخی داروها مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، داروهای فشار خون (بتا بلاکرها و مهارکننده‌های ACE) و داروهای ضدمالاریا می‌توانند ضایعاتی شبیه به لیکن پلان ایجاد کنند.
• واکسن‌ها: در موارد نادر، برخی واکسن‌ها مانند واکسن آنفولانزا یا هپاتیت B به عنوان محرک گزارش شده‌اند.
• مواد شیمیایی و آلرژن‌ها: تماس با برخی مواد شیمیایی یا پرکننده‌های فلزی دندان (آمالگام) می‌تواند در افراد مستعد، باعث بروز لیکن پلان دهانی شود.

‌همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله نوروفیبروماتوز چیست؟ | راهنمای کامل علائم، انواع و بهترین روش‌های درمان را نیز مطالعه نمایید.

تشخیص بیماری لیکن پلان چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص لیکن پلان معمولاً توسط یک متخصص پوست (درماتولوژیست) انجام می‌شود. فرآیند تشخیص شامل مراحل زیر است:

• معاینه بالینی: پزشک با دقت ضایعات پوستی، دهانی، ناخن‌ها و پوست سر را بررسی می‌کند. ظاهر مشخص پاپول‌های بنفش و شبکه ویکهام اغلب برای تشخیص کافی است.
• بیوپسی (نمونه‌برداری از پوست): در مواردی که تشخیص قطعی نباشد، پزشک ممکن است یک نمونه کوچک از بافت آسیب‌دیده (بیوپسی) بردارد. این نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا زیر میکروسکوپ بررسی شود و وجود سلول‌های التهابی مشخصه بیماری لیکن پلان تأیید گردد.
• آزمایش خون: ممکن است برای رد کردن سایر بیماری‌ها یا بررسی عوامل محرک مانند هپاتیت C، آزمایش خون درخواست شود.

جدیدترین روش‌های درمان لیکن پلان

متأسفانه، درمان قطعی برای لیکن پلان وجود ندارد، اما روش‌های درمانی متعددی برای کنترل علائم، کاهش التهاب و بهبود کیفیت زندگی بیماران در دسترس هستند. هدف اصلی درمان، مدیریت خارش، بهبود ظاهر ضایعات و جلوگیری از ایجاد زخم و اسکار است.

1. درمان‌های موضعی

این درمان‌ها مستقیماً روی پوست، دهان یا پوست سر اعمال می‌شوند و خط اول درمان برای موارد خفیف تا متوسط هستند.

• کورتیکواستروئیدهای موضعی: این داروها به شکل پماد، کرم یا لوسیون، قوی‌ترین و مؤثرترین درمان برای کاهش التهاب و خارش هستند. پزشک بر اساس شدت و محل ضایعات، قدرت استروئید را تعیین می‌کند.
• مهارکننده‌های کلسینورین موضعی: پمادهایی مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس جایگزین خوبی برای استروئیدها هستند، به خصوص برای نواحی حساس مانند صورت و نواحی تناسلی، زیرا عوارض جانبی کمتری دارند.
• رتینوئیدهای موضعی: این ترکیبات که از ویتامین A مشتق شده‌اند، می‌توانند به بازسازی سلول‌های پوست کمک کنند اما ممکن است باعث تحریک و خشکی پوست شوند.

2. داروهای سیستمیک (خوراکی یا تزریقی)

برای موارد شدید، گسترده یا مقاوم به درمان موضعی، از داروهای خوراکی استفاده می‌شود.

• کورتیکواستروئیدهای خوراکی: داروهایی مانند پردنیزولون می‌توانند به سرعت التهاب شدید را سرکوب کنند، اما به دلیل عوارض جانبی احتمالی، معمولاً برای دوره‌های کوتاه مدت تجویز می‌شوند.
• رتینوئیدهای خوراکی: اسیترتین یکی از داروهایی است که برای موارد شدید لیکن پلان پوستی و دهانی به کار می‌رود.
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: در موارد بسیار مقاوم، داروهایی مانند متوترکسات، آزاتیوپرین یا سیکلوسپورین برای کنترل واکنش خود ایمنی بدن تجویز می‌شوند.

3. نور درمانی (فتوتراپی)

نور درمانی با استفاده از اشعه ماوراء بنفش (UV) می‌تواند به کنترل لیکن پلان گسترده کمک کند. در این روش، بیمار چند بار در هفته در معرض دوز کنترل‌شده‌ای از نور UVA یا UVB قرار می‌گیرد. این روش به کاهش التهاب و تسکین خارش کمک می‌کند.

4. درمان‌های خانگی و گیاهی برای کنترل لیکن پلان

در کنار درمان‌های پزشکی، برخی راهکارهای خانگی می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند:

• کمپرس سرد: قرار دادن کمپرس سرد روی ضایعات خارش‌دار می‌تواند به طور موقت آن را تسکین دهد.
• حمام جو دوسر: استفاده از جو دوسر کلوئیدی در آب وان می‌تواند خارش و التهاب پوست را کاهش دهد.
• آلوئه‌ورا: ژل آلوئه‌ورا به دلیل خواص ضدالتهابی‌اش می‌تواند برای لیکن پلان دهانی و پوستی تسکین‌بخش باشد.
• زردچوبه: کورکومین موجود در زردچوبه یک ضدالتهاب قوی است. مصرف آن به صورت خوراکی یا استفاده از ژل‌های موضعی آن ممکن است مفید باشد.

رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به لیکن پلان

اگرچه رژیم غذایی خاصی برای درمان لیکن پلان وجود ندارد، اما برخی تغییرات می‌توانند به کاهش التهاب و مدیریت علائم، به خصوص در نوع دهانی، کمک کنند:

• اجتناب از غذاهای محرک: در لیکن پلان دهانی، از خوردن غذاهای تند، اسیدی (مرکبات، گوجه فرنگی)، شور و ترد که می‌توانند باعث تحریک زخم‌ها شوند، خودداری کنید.
• رژیم غذایی ضدالتهابی: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، ماهی‌های چرب (سرشار از امگا ۳) و غلات کامل می‌تواند به کاهش التهاب عمومی بدن کمک کند.
• نوشیدنی‌های داغ: از مصرف نوشیدنی‌های بسیار داغ که می‌توانند مخاط دهان را تحریک کنند، پرهیز کنید.

سوالات متداول در مورد لیکن پلان

1. آیا لیکن پلان واگیر دارد؟

خیر، لیکن پلان یک بیماری خود ایمنی است و به هیچ وجه از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.

2. آیا لیکن پلان برای همیشه باقی می‌ماند؟

این بیماری یک دوره زمانی مشخص دارد. در بسیاری از افراد، لیکن پلان پوستی طی 6 تا 18 ماه خود به خود بهبود می‌یابد، هرچند ممکن است لکه‌های تیره روی پوست باقی بگذارد. انواع دهانی و مویی می‌توانند مزمن‌تر باشند.

3. آیا استرس باعث بدتر شدن لیکن پلان می‌شود؟

بله، استرس یکی از قوی‌ترین محرک‌ها برای شروع و تشدید این بیماری است. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و ورزش منظم بسیار کمک‌کننده هستند.

سخن پایانی

اگر هرگونه ضایعه پوستی، دهانی یا ریزش موی غیرعادی را تجربه می‌کنید که با توضیحات لیکن پلان مطابقت دارد، حتماً به پزشک یا متخصص پوست مراجعه کنید. تشخیص دقیق و شروع به موقع درمان برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت، به خصوص در لیکن پلان مویی و لیکن پلان دهانی اروزیو، بسیار مهم است. به خاطر داشته باشید که مدیریت موفق این بیماری نیازمند همکاری نزدیک شما با پزشک و پیروی دقیق از دستورالعمل‌های درمانی است. همچنین قرص اسليم مكث را نیز ببینید.